Бизнесті жүргізу

Инвестициялық омбудсмен – инвесторлардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға жәрдемдесу функцияларын жүктеген Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын (айқындаған) лауазымды адам.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 20 сәуірдегі № 216 қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі инвестициялық омбудсмен болып тағайындалды.

Инвестициялық омбудсменнің құқықтық мәртебесі бапта бекітілген. Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің 314–317 тармағына сәйкес қызметті инвестициялық уәкілетті орган қамтамасыз етеді.

Инвестициялық омбудсменнің қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 26 желтоқсандағы No 1069 қаулысымен реттеледі.

Инвестициялық омбудсменнің негізгі функциялары:

• Қазақстан Республикасында инвестициялық қызметті жүзеге асыру кезінде туындайтын мәселелер бойынша инвесторлардың өтініштерін қарау және оларды шешу, оның ішінде мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жасау бойынша ұсыныстар енгізу;
• инвесторларға туындаған мәселелерді соттан тыс және сотқа дейінгі тәртіпте шешуге көмек көрсету;
• Қазақстан Республикасының инвестициялық қызмет туралы заңнамасын жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлеу және Қазақстан Республикасының Үкіметіне енгізу.

Қазақстан Кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл (Бизнес-омбудсмен) Қазақстан Республикасы Президентінің өкімімен төрт жыл мерзімге қызметке тағайындалады және тек Президентке есеп береді.

2020 жылғы 24 ақпанда Мемлекет басшысының Өкімімен Рустам Манарбекұлы Жүрсінов Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлер құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілі болып тағайындалды.

Қазақстан Кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің құқықтық мәртебесі Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің 307-313-баптарымен айқындалады.

Бизнес-омбудсменнің негізгі функцияларына кәсіпкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерін білдіру, қамтамасыз ету, қорғау, олардың өтініштерін қарау, заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің қолданысын тоқтата тұру туралы мемлекеттік органдарға ұсынымдар беру, талаптармен келіспеген жағдайда прокуратураға өтініштер жіберу жатады. кәсіпкерлердің бұзылған құқықтарын одан әрі қалпына келтіру мақсатында мемлекеттік органдардың қорытындысы, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сотқа талап-арыз (арыз) беру және т.б.

Сондай-ақ, егер кәсіпкерлердің құқықтарының бұзылуы жүйелі сипатта болса және проблемаларды мемлекеттік органдар деңгейінде шешу мүмкін болмаса, Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Қазақстан Республикасының Президентіне өтініштер жолдауға құқылы. қарау үшін.

Қазақстан Кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілдің қызметін «Атамекен» Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы жүзеге асырады.

Кәсіпкерлердің арыз-шағымдарын қарау үшін ҰКП құрылымында Кәсіпкерлерді құқықтық қорғау департаменті жұмыс істейді. Барлық Өңірлік Кәсіпкерлер Палаталарында заңгер мамандардан тұратын ұқсас бөлімшелер – кәсіпкерлерді құқықтық қорғау департаменттері бар.

Бөлім кәсіпкерлік субъектілерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мәселелері жөніндегі ҰКП құрылымындағы негізгі бөлімше болып табылады және ҚР Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл аппаратының құрамына кіреді.

Бөлім Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңестің хатшылығы болып табылады, ол кәсіпкерліктің жүйелі мәселелерін қарайды және өз отырыстарының нәтижелері бойынша орталық мемлекеттік органдарға ұсыныстар жібереді.

Кеңес пен департаменттің жұмыс әдістерінің ішінде Бас прокуратурамен, сондай-ақ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен өзара іс-қимыл маңызды болып табылады. Сондай-ақ, департамент мамандары кәсіпкерлерге заңгерлік көмек көрсетеді, оның ішінде талап-арыздарды (рецензияларды) ресімдеуге жәрдемдеседі.

«Атамекен» төрелік орталығы 2014 жылы коммерциялық емес ұйым – бизнесмендерге дауларды олардың беделіне нұқсан келтірмей және тез арада шешуге көмектесу, сонымен бірге айтарлықтай үнемдеу мақсатында барлық меншік нысанындағы ұйымдар арасындағы дауларды қарайтын жеке мекеме түрінде құрылған. сот шығындары бойынша (заңды тұлғалар үшін мемлекеттік баж талап сомасының 3% құрайды, арбитраждық орталықта - 2%).

Төрелік орталық төрешілердің тізілімін жүргізеді, оның ішінен тараптар дауды шешу үшін төрешіні дербес таңдай алады. Сондай-ақ тараптардың төреші бола алатын кез келген басқа маманды таңдау мүмкіндігі бар.

«Атамекен» төрелік орталығының нормативтік құқықтық актілерінде дауды шешудің ең қарапайым тәртібі қарастырылған. Мысалы, жиналысты бейнеконференция арқылы өткізуге болады. Сонымен қатар, көптеген мәселелер бойынша дауды шешу тәртібін тараптардың өзі белгілей алады. Сонымен қатар, дауды қарау кезінде формализм аз болғандықтан, дауласушы тарап өкілдің немесе адвокаттың шығындарын қоспағанда, өз дәлелдерін өз бетінше қорғай алады.

Төрелік шешім қабылданған сәттен бастап күшіне енеді және міндетті болып табылады. Төрелік шешімнің Қазақстаннан тыс жерде орындалуы 168 мемлекет қатысушысы болып табылатын Шетелдік арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы Нью-Йорк конвенциясымен тиімді қамтамасыз етіледі.

Төрелік орталықта шешілген даулардың тараптары қазақстандық компаниялармен қатар Беларусь, Испания, Қытай, Латвия, Молдова, Польша, Ресей, АҚШ, Өзбекстан компаниялары болып табылады.

Медиация – белгілі бір мақсаттарға жету үшін тараптардың ерікті негізде таңдаған дауларды соттан тыс шешу әдісі. 2011 жылғы 28 қаңтардағы «Медиация туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (https://adilet.zan.kz/kaz/archive/docs/Z1100000401/20.12.2021) қоғамдық қатынастарды реттеуді қамтамасыз ету мақсатында әзірленген, бекітетін жалпы ережелерді анықтайтын ережелер:

медиаторлардың және медиацияны жүзеге асыратын ұйымдардың құқықтық жағдайы;
медиация тәртібі.
Медиация мынадай принциптерге негізделеді: еріктілік, құпиялылық, тараптардың теңдігі, медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптығы, сондай-ақ іс жүргізуге араласуға жол бермеу.

Медиация тараптардың өзара келісімі бойынша және олардың арасында медиация келісімі жасалған кезде жүзеге асырылады.

Тараптардың бірі мемлекеттік орган болып табылатын жеке және (немесе) заңды тұлғалар қатысатын даулар (жанжалдар) бойынша медиация тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қолданылады.

Сыбайлас жемқорлық қылмыстар және мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы өзге де қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша медиация рәсімі қолданылмайды.

Егер медиация барысында тараптар арасында дауды реттеуге қол жеткізілсе, тараптар жазбаша келісім жасайды және оған қол қояды.

Дауды (жанжалды) реттеу туралы келісімді медиация тараптары осы келісімде көзделген тәртіппен және мерзімдерде ерікті түрде орындауға жатады.

2021 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы No 350-VI (АПК) ӘҚБтК-нің 102-бабының 3-тармағына сәйкес Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соты инвесторлардың талаптарын қарайды. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің (АІЖК) 27-бабының 1-2-бөліктерінде көрсетілген, әкімшілік органдардың және лауазымды адамдардың әкімшілік актілеріне, әкімшілік әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасау туралы.

2021 жылғы 1 шілдеден бастап АІЖК-нің 27-бабының 1-2-тармақтарына сәйкес Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық экономикалық соты Қазақстан Республикасының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының құзыретіне жататын істерді қоспағанда, инвестициялық даулар бойынша азаматтық істерді қарайды. Астана қаласы, сондай-ақ инвестордың инвестициялық қызметіне байланысты мемлекеттік органдардың инвесторларға қатысты талаптары:

1) Қазақстан Республикасының аумағында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын шетелдік заңды тұлға (оның филиалы, өкілдігі);

2) дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталындағы қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы шетелдік инвесторға тиесілі, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шетелдік қатысумен құрылған заңды тұлға;

3) мемлекетпен инвестициялау туралы жасалған шарт болған жағдайда инвесторлар.

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының әкімшілік іс жүргізу заңнамасы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2020 жылғы 29 маусымдағы № 351-VI Заңына сәйкес 28-бап. Азаматтық іс жүргізу кодексінің, оған сәйкес Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының инвестициялық алқасы ірі инвесторлардың дауларын бірінші инстанция ретінде қарады. Енді мемлекет пен инвестор арасындағы инвестициялық келісімшарттар мен өзге де келісімдер бойынша барлық даулар іс-әрекетке, әрекетсіздікке, әкімшілік актілерге және әрекеттерге қатысты болса, әкімшілік сотта қаралатын болады.

Инвестордың қатысуымен болатын, инвестициялық қызметпен байланысты емес құқықтық қатынастардан туындайтын өзге де даулар, сондай-ақ оңайлатылған іс жүргізу тәртібімен қаралуға жататын инвестордың қатысуымен болатын даулар ауданның (қаланың) және оған теңестірілген соттардың құзыретіне жатады. Азаматтық іс жүргізу кодексінің 3-тарауында белгіленген құзыретіне сәйкес соттар.
Жоғарғы Сотта және облыстық соттарда әкімшілік істер жөніндегі сот алқалары құрылды. Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 31 қаңтардағы No 799 Жарлығымен Аслан Сұлтанұлы Түкиев Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Әкімшілік істер жөніндегі сот алқасының төрағасы болып тағайындалды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 26 қаңтардағы № 500 Жарлығымен мамандандырылған ауданаралық әкімшілік соттар құрылды.

Дау субъектілерінің мемлекет шегінде немесе одан тыс жерде тұратын жеріне немесе орналасқан жеріне қарамастан жеке және (немесе) заңды тұлғалардың азаматтық-құқықтық қатынастарынан туындайтын даулар бойынша аралық соттарда істерді қараудың негізгі ережелері: «Төрелік туралы» 2016 жылғы 8 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңымен (бұдан әрі – Заң) реттеледі (https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000488.

Заңға сәйкес төрелік деп белгілі бір дауды қарау үшін арнайы құрылған төрелік немесе тұрақты жұмыс істейтін арбитраж түсініледі.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында Қазақстан Төрелік палатасының мәліметтері бойынша тұрақты жұмыс істейтін 17 арбитраж бар [электрондық ресурс]/URL: https://palata.org/registry/ (кіру күні: 04.07.2023).

Заңға сәйкес келесі даулар төрелік сотта қаралмайды:

• кәмелетке толмағандардың, заңда белгіленген тәртіппен әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған адамдардың мүдделерін қозғайтын;
• оңалту және банкроттық туралы;
• табиғи монополиялар субъектілері мен олардың тұтынушылары арасындағы;
• мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері арасында.
• мүліктік қатынастарға жатпайтын мүліктік емес жеке қатынастардан туындайтын;
• уәкілетті органның мемлекеттік кәсіпорындармен, сондай-ақ дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталындағы қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы тікелей немесе жанама түрде мемлекетке тиесілі заңды тұлғалармен төрелік келісім жасасуға келісімі болмаған жағдайда ;

Тараптар арасында төрелік келісім жасалған жағдайда дау төреліктің қарауына берілуі мүмкін. Тараптар арасында кез келген нақты азаматтық-құқықтық қатынаста туындаған немесе туындауы мүмкін дауларға қатысты төрелік келісім тараптармен жасалуы мүмкін.

Сотта қаралып жатқан дауға қатысты төрелік келісім аталған сот дау бойынша шешім қабылдағанға дейін жасалуы мүмкін. Бұл жағдайда сот арызды қараусыз қалдыру туралы ұйғарым шығарады.

Төрелiк келiсiм жазбаша нысанда келiсiм, келiсiм-шартта/құжатта төрелiк тармақ нысанында не хаттармен, жеделхаттармен, телефонограммалармен, факстармен, электрондық құжаттармен немесе субъектiлердi айқындайтын өзге де құжаттармен алмасу арқылы жасалады. олардың ерік білдіруінің мазмұны, сондай-ақ талап арызбен және талапқа жауаппен алмасу.

Төрелiк шешiм мiндеттi деп танылады және сотқа жазбаша арыз берген кезде Қазақстан Республикасының азаматтық iс жүргiзу заңнамасына сәйкес орындалады.

Егер төрелік шешімде мерзім көрсетілмесе, ол дереу орындалуға жатады.

Төрелiк шешiмдi мәжбүрлеп орындау төрелiк шешiмдi мәжбүрлеп орындау үшiн сот берген атқару парағының негiзiнде аралық сот шешiмiн орындау кезiнде қолданыста болған атқарушылық iс жүргiзу ережелерiне сәйкес жүзеге асырылады.

Шетелдік соттардың шешімдерін Қазақстанда орындау тек халықаралық шарт: құқықтық көмек туралы немесе ТМД елдері арасындағы көпжақты келісім (атап айтқанда, азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және құқықтық қатынастар туралы Кишинев конвенциясы) болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. 2002 жылғы 7 қазандағы). Қазақстан Әзірбайжан, Түркіменстан, Өзбекстан, Грузия, Қырғыз Республикасымен, сондай-ақ Литва, БАӘ, КХДР, Пәкістан, Түркия, Моңғолия, ҚХР және Иранмен құқықтық көмек көрсету туралы келісімдер жасасты.

Жалпы, халықаралық арбитраждық соттардың шешімдерін тану және орындау үшін Шетелдік арбитраж шешімдерін тану және орындау туралы конвенция (Нью-Йорк, 1958 ж. 10 маусым) (Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 4 қазандағы Жарлығы) N 2485 Қазақстан Республикасының Конвенцияға қосылуы туралы) және Мемлекеттер мен басқа мемлекеттердің жеке немесе заңды тұлғалары арасындағы инвестициялық дауларды реттеу туралы конвенцияға (ICSID) (Вашингтон, 1965 жылғы 18 наурыз) (Қазақстан Республикасы ратификациялаған) Қазақстан Республикасының 09.07.04 № 589-II Заңымен.